طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی (Schema Theray ) یک رویکرد درمانی یکپارچه و نوین است که توسط دکتر جفری یانگ و همکارانش تهیه شده است. این روش ریشه های نظری کاملا محکمی در نظریه ی دلبستگی دارد . فرض اصلی این است که آسیب شناسی شخصیتی از نیازهای برآورده نشده ی بنیادی که در دوران کودکی اتفاق می افتد رشد یافته و منجر به توسعه ی طرحواره های ناسازگار اولیه (EMS) می شود.
ST اصول و مبانی مدلهای شناختی- رفتاری( CBT)، دلبستگی، گشتالت، روابط شیئی، سازنده گرایی و روانکاوی را در قالب یک مدل درمانی تلفیق کرده است و همچنان در حال تکامل است.
نیاز های هیجانی انسان ها کدامند
همه ما در کودکی برای رشد به ویتامین ها نیاز داریم. به عنوان مثال ، اگر کلسیم را از دست بدهیم ، استخوان های ما قوی نمی شوند. به همین ترتیب ، بدون “ویتامین های عاطفی” خود ، ما مواد لازم برای ایجاد احساس انعطاف پذیر و قوی از ارزش شخصی را نداری.
نیاز های هیجانی ما انسان ها در دوران کودکی:
- امنیت
- ثبات
- محبت
- شایستگی و احساس هویت
- آزادی بیان برای ابراز نیاز ها
طرحواره ها چگونه بوجود می آیند؟
نوزاد موجود نیازمندی است و تقریباً برای رفع تمامی نیازهای خود به دیگران نیاز دارد. نحوهای که دیگران نیازهای نوزاد را برطرف میکنند باعث میشود که نوزاد در مورد خود، دیگران و ارتباط برقرار کردن تجربهها و اطلاعاتی کسب کند. به مرور زمان این تجربهها را دستهبندی میکند و اولین طرحوارههای خود را میسازد. اگر این تجربهها خوب و مثبت باشند طرحوارههای مثبت و اگر بد و منفی باشند طرحوارههای
منفی شکل میگیرند. طرحوارههای منفی عملکرد مناسبی ندارند به همین خاطر به آنها طرحوارههای ناسازگار گفته میشود و چون در دوران اولیهی زندگی شکل میگیرند به آنها «طرحواره های ناسازگار اولیه» میگویند.
طرحواره های ناسازگار اولیه بعد از شکلگیری، حاکمان بیچون و چرای قلمرو ذهن ما میشوند. آنها برای فهمیدن رفتار دیگران، احکامی صادر میکنند و تعیین میکنند که ما چه احساسی داشته باشیم و چه رفتاری از خود در مقابل دیگران نشان دهیم. یکی از ناسازگارترین ویژگی طرحوارهها این است که هر اطلاعاتی را که با خودشان مخالف باشد نادیده میگیرند. آنها تعیین میکنند که چه اطلاعاتی برای ما خوب است و به چه اطلاعاتی نباید توجه کنیم.
چون طرحوارههای افراد با یکدیگر تفاوت دارد اگر از آنها بخواهیم در مورد یک اتفاق واحد نظر بدهند نظرات متفاوتی خواهند داد زیرا طرحوارههای آنها اطلاعات همخوان با خود را انتخاب میکند. به علت اینکه طرحوارهها باعث میشوند که ما فقط اطلاعاتی را مورد توجه قرار دهیم که با طرحوارههای ما هماهنگ است بنابراین هیچ وقت طرحوارهها تغییر نمیکنند. از این رو وقتی یک طرحوارهی ناسازگار در ذهن ما ایجاد میشود تا آخر عمر همراه ما خواهد بود و به عبارت دیگر تا ثریا ادامه خواهد یافت.
انواع طرحواره های نا کار آمد
۱. محرومیت هیجانی: وقتی این طرحواره وجود دارد یعنی فرد در طول زندگیاش مورد محبت، پذیرش و درک شدن قرار نگرفته است. کسی نبوده به حرفهای دل او گوش کند. نالههای همیشگی افرادی که طرحوارهی محرومیت هیجانی دارند احساس تنهایی، غمگینی و افسردگی است. آنها از این شاکی هستند که هیچ کسی آنها را درک نمیکند و کسی نیست که با آنها یک دل سیر درد و دل کند. چون آنها انتظار دریافت محبت ندارند تمایل خود نسبت به دریافت توجه و محبت را ابراز نمیکنند و در نتیجه مورد محبت قرار نخواهند گرفت.
۲. رهاشدگی/بیثباتی: وقتی کسی این طرحواره را داشته باشد نسبت به طرد شدن و تنها ماندن حساسیت بالایی دارد. او حتی به کوچکترین نشانههای طرد شدن واکنش نشان میدهد. به عنوان مثال اگر فرد مورد علاقهاش تلفن او را جواب ندهد او احساس رهاشدگی میکند. او احساس میکند که افراد مهم زندگیشان آنها را دوست ندارند و دیر یا زود آنها را ترک خواهند کرد. علاوه بر این اثبات عشق و دوست داشتن به آنها کار سادهای نیست، به سختی باور میکنند که فرد دیگری آنها را دوست دارند.
۳. بیاعتمادی/بدرفتاری: کسی که این طرحواره را دارد مدام در این گمان است که دیگران قصد آسیب زدن به او را در سر میپرورانند حتی افراد مهم زندگی نیز با او با صداقت برخورد نمیکنند. به سختی به دیگران اعتماد میکند. از نظر او دیگران فقط قصد فریب دادن، کلک زدن، دروغ گفتن، نامردی کردن و … را دارند.افرادی که این طرحواره را دارند تمایلی به روابط صمیمی ندارند، آنها میترسند افکار و احساسات خود را با کسی درمیان بگذارند زیرا بر این باورند که دیگران از اطلاعاتی که در اختیار آنها قرار میدهد سوءاستفاده میکنند.
۴. انزوای اجتماعی/بیگانگی: وقتی کسی این طرحواره را داشته باشد بر این باور است که وصله ناجور جامعه است. او به هیچ گروهی احساس تعلق نمیکند. این فرد همیشه در حاشیه است و از وارد شدن به گروهها اجتناب میکند. آنها کارهایی انجام میدهند که نیاز به خلوت و گوشهگیری از دیگران دارد. آدمهای همیشه تنها معمولاً طرحوارهی انزوای اجتماعی دارند.
۵. نقص/شرم: افرادی که طرحوارهی نقص/شرم دارند معتقدند که یک نقص درونی دارند، بیارزشاند، و از همه بدتر احساس میکنند که دوست داشتنی نیستند. احساس میکنند زشتاند، حقیرند و به این خاطر احساس شرمندگی میکنند. آنها شدیداً بر این باور هستند که در وجود آنها هیچ چیز ارزشمندی وجود ندارد هر چه هست به دردنخور است. به همین خاطر سعی میکنند به دیگران نزدیک نشوند زیرا در صورت صمیمت هیجانی، دیگران نقص آنها را کشف میکنند و از آنها فاصله میگیرند.
۶. شکست وقتی این طرحواره وجود داشته باشد فرد احساس میکند که به اندازه دیگران در زندگی پیشرفت نکرده است. به اندازه دیگران باهوش نیست. او مدام خود را با دیگران مقایسه میکند و در این مقایسه خود را بیکفایت میبیند. خود را نالایق، بیاستعداد، نادان یا ناموفق در نظر میگیرد.
7. وابستگی/بیکفایتی: اگر فردی این طرحواره را داشته باشد معقتد است که از عهدهی انجام هیچ کاری بر نمیآید، خود را ناتوان و درمانده میبیند و نیاز دارد کسی باشد تا نیازهای او را برآروده کند. حتی نمیتواند برای کارهای معمولی زندگی روزمره خود نیز برنامهریزی کند. احساس میکند از پس زندگی، درآمد، کار، شغل و …. بر نخواهد آمد. به تصمیمهای خود اعتمادی ندارد. از این رو به دنبال کسی میگردند که بتواند این کارها را انجام دهد. وقتی چنین فردی پیدا شد شدیداً به او وابسته میشوند.
۸. آسیبپذیری: نسبت به ضرر و بیماری کسانی که همیشه در انتظار وقوع یک فاجعه هستند معمولاً طرحوارهی آسیب پذیری دارند. از همه چیز میترسند از بلایای طبیعی گرفته تا احتمال حملهی آدم فضاییها به زمین، از بیماری ساده گرفته تا بیماری لاعلاج. بنابراین مدام در اضطراب به سر میبرند.
۹. گرفتار/خودتحول نیافته وقتی کسی این طرحواره را داشته باشد هویت محکمی ندارد. او اغلب در دیگران ذوب میشود مانند پدر، مادر، دوست، معلم، استاد و حتی درمانگر. در واقع میتوان گفت این افراد به اندازه کافی رشد نکردهاند و به فردیت کامل نرسیدهاند. جلوی رشد اجتماعی آنها گرفته شده است. احساس میکند که با کسی که در او ذوب شده است دو روح در یک بدن هستند.
۱۰. اطاعت اگر این طرحواره وجود داشته باشد فرد به منظور اجتناب از تنبیه شدن توسط دیگران به حرفهای آنها گوش میکند و سلطهی خود را به دست آنها میدهد. این فرد نیازها و هیجانهای خود را نادیده میگیرد تا به نیازها و هیجانهای دیگران رسیدگی کند. او فکر میکند که خواستههای خودش هیچ ارزشی ندارند و آنچه که مهم است نیازهای دیگران است.
۱۱. خود قربانگری وقتی فردی طرحواره قربانگری خود را داشته باشد با تمایل خودش و با میل خویش به دنبال ارضای نیازهای دیگران است. سرلوحه زندگی او ارضا کردن داوطلبانه نیازهای دیگران است. او فردی بسیار دلسوز و مهربان و غمخوار است. او اگر به کسی کمک نکند احساس خودخواهی و غرور میکند. از رنج بردن دیگران به شدت ناراحت میشود. البته خیلی خوب است که ما نسبت به نیازهای دیگران احساس مسئولیت بکنیم اما کسی که طرحواره قربانگری داشته باشد خود را در این راه فدا میکند.
۱۲. تأییدطلبی وقتی این طرحواره وجود داشته باشد فرد مدام به دنبال تأیید دیگران است. او هر کاری میکند و خود را به آب و آتش میزند که دیگران تأییدش کنند. اگر دیگران او را تأیید نکنند به شدت غمگین و افسرده میشود. در این راه ممکن است نیازهای هیجانیاش را نادیده بگیرد. فرد دارای این طرحواره دوست دارد که همه او را دوست داشته باشند. او به دنبال تأیید و جلب توجه دیگران است. تا وقتی دیگران تأیید میکنند او احساس خوبی درباره خودش دارد.
۱۳. بازداری هیجانی افرادی که طرحوارهی بازداری هیجانی دارند هیجانات خود را ابراز نمیکنند و تا بتوانند از موقعیتهای هیجانی و صحبت کردن درباره هیجانهای خود فرار میکنند. آنها به شدت از نظر هیجانی خشک و بیعاطفهاند. نه دلسوزی، نه محبت و نه پرخاشگری خود را ابراز میکنند. بازداری هیجانی از آن طرحواره های ناسازگار است که مانع ابراز محبت و همدلی به دیگران میشود.
۱۴. استانداردهای سفتوسخت/انتقادجویی یکی دیگر از طرحواره های ناسازگار که آدمهای کمالگرا به خاطر داشتن آن به شدت به دنبال رسیدن به استاندارهای بسیار بالا هستند و در این راه جان و مال و لذت و شادی خود را فدا میکنند طرحوارهی استانداردهای سفت و سخت است. زمانی که به این استاندارها دست پیدا نمیکنند به شدت خودشان را سرزنش و از خود انتقاد میکنند. آنها با «زمان» اشتغال ذهنی دارند. همیشه از کمبود زمان شاکی هستند.
۱۵. منفی گرایی/بدبینی یکی دیگر از طرحواره های ناسازگار ، منفیگرایی و بدبینی است. درست است که زندگی جنبههای منفی مانند درد، بیماری، فقدان، ناامیدی، خیانت و …. دارد، اما وقتی کسی یکی از طرحواره های ناسازگار به نام طرحوارهی بدبینی و منفیگرایی داشته باشد صرفاً بر همین جبنههای منفی تأکید میکند. او حتی وقتی زندگیاش در وضعیت مناسبی قرار دارد باز هم بر همین جنبههای منفی زندگی تأکید میکند. در واقع او فقط نیمهی خالی لیوان را میبیند.
۱۶. تنبیهگرایی یکی دیگر از طرحواره های ناسازگار اولیه تنبیهگرایی است که اگر وجود داشته باشد وای به حال دیگرانی که با این فرد در رابطه هستند. او دیگران را به خاطر اشتباهات حتی خیلی کوچک شدیداً تنبیه میکند. در بسیاری موارد این اشتباهات کوچک صرفاً برداشت شخصی فردِ دارای طرحوارهی تنبیهگرایی است. اما به هر حال او دیگران را سرزنش میکند، انتقاد میکند و یا به روشهای دیگری آنها را تنبیه میکند.
۱۷. استحقاق/بزرگمنشی در یک کلام میتوان گفت کسی که طرحواره استحقاق/بزرگمنشی دارد آدم خودشیفتهای است. او خود را از دیگران یک سر و گردن بالاتر میبیند، احساس میکند از همه بهتر و مهمتر است. نیازی نمیبیند به دیگران توجه کند یا با آنها همدلی کند. تنها موضوع مهم در زندگی فقط خودشان هستند. از قوانین پیروی نمیکنند زیرا قوانین برای عوام است نه برای آنها. دیگران باید خود را در جلوی پای او قربانی کنند وگرنه احمق و نادان خواهند بود.
۱۸. خودکنترلی/خودانضباطی ناکافی افرادی که زود خسته میشوند، حوصله انجام هیچ کاری را ندارند، برنامه مشخصی ندارند، و نمیتوانند به برنامههای خود پایبند باشند دارای طرحوارهی خودکنترلی و خود انضباطی ناکافی هستند. در زندگی برای رسیدن به موفقیت باید لذتها و هدفهای کوتاهمدت را کنار گذاشت تا بتوان برای رسیدن به اهداف بلندمدت کارهایی انجام داد، اما این افراد توانایی چشمپوشی از فعالیتهای لذتبخش آنی را ندارند. آنها در زندگی خود روال منظمی را پیگری نمیکنند. آنها حتی نمیتوانند هیجانهای خود را کنترل کنند.
طرحواره درمانی برای چه کسانی سودمند است؟
طرحواره درمانی برای کسانی سودمند است که با شیوه شناختی – رفتاری برایشان جواب نمی دهد. به طور مثال اغلب بیماران مبتلا به اختلال شخصیت یا کسانی که مشکلات منش شناختیِ زیربنایی دارند از درمان های شناختی – رفتاری ( CBT) کلاسیک نتیجه کامل نمی گیرند.
نرم افزار طرحواره درمانی یانگ چه کمکی به شما می کند؟
مراجع به 90 سوال این تست پاسخ می دهد و نرم افزار با سرعت و دقت بالا تست را نمره گذاری و تفسیر می کند. این نرم افزار برای راحتی شما طرحواره های ناسازگار را در 5 حوزه دسته بندی و از نمره بیشتر به کمتر مرتب می نماید تا شما به سهولت طرحواره های ناسازگار در هر حوزه را شناسایی نمایید. دو طرحواره ای هم که نمرات بالاتری کسب کرده باشند تفسیر مختصری می شوند.
نمونه ای از نمودار نرم افزار تست طرحواره درمانی یانگ
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.